Hangi Yatırım Aracı Ne Kazandırdı?

Bence iyi bir yatırımcının hisse senetlerine ilave olarak tüm yatırım enstrümanlarının temel işleyiş prensiplerini ve ortalama ne kadar kazandırdıklarını üç aşağı beş yukarı bilmesi gerekir. Bu amaçla değişik yatırım enstrümanlarının değişik vadelerde ne kadar kazandırdıklarını ortaya koyan bir çalışma yapmaya karar verdim. Senaryo basit, diyelim ki bir ay önce elinizde 10.000 TL paranız vardı; bu para ile belirtilen yatırım aracına yatırım yapsanız bu para bugün ne kadar olacaktı? İncelemelerimde altın, döviz (Dolar ve Euro), vadeli hesap, yatırım fonu ve seçme bir kaç hisse senedini karşılaştıracağım. Hesaplar basit olacak, yani her türlü vergi, aracı kurum komisyonu, temettü ödemesi vs. gibi kazancı etkileyecek faktörler ihmal edilecek. Bir aylık tabloyu çıkarttıktan sonra da altı ay, bir sene ve iki senelik tablolar çıkartacağım. Tablolardaki verileri nereden bulduğumu da tablo üzerindeki linklerde belirteceğim.

Tabloları oluştururken 26 Temmuz 2013 itibari ile kullandığım veriler şunlar:

• Gram Altın: 82,55 (Alış)
• Dolar: 1,92470 (Alış)
• Euro: 2,54080 (Alış)
• İş Bankası A Tipi Teknoloji Endeksi fonu (TTE): 0,015042
• Garanti Bankası A Tipi Hisse Senedi Fonu (GHS): 0,851702
• Yapı ve Kredi Bankası B Tipi Likit Fonu (YLB): 0,136755
• Akbank B Tipi Değişken Fon (ADE): 0,087272
• Arçelik Hisse Senedi (ARCLK): 12,15
• Finansbank Hisse Senedi (FINBN): 3,07
• Konya Çimento Hisse Senedi (KONYA): 250
• Türkcell Hisse Senedi (TCELL): 11,15

Merkez bankasının sisteminden kur bilgilerine ulaşmak için yukarıda verilen linkte önce kurlar bölümünden "Kurlar-Döviz Kurları(*)" linkini takip etmek, daha sonra da zaman serileri bölümünden Euro alış, Euro satış, Dolar alış ve Dolar satış satırlarını seçerek altta bulunan "Rapor" düğmesine basmak gerekiyor. Vadeli mevduat hesabı getirilerini hesaplarken ise bankaların geçmiş dönemde hangi vadeye hangi faizi ödediği bilgisine ulaşmak mümkün olmadığı için gene merkez bankası tarafından yayınlanan "Bankalarca TL Üzerinden Açılan Mevduatlara Uygulanan Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları" bilgisini kullandım. Bu bilgi için de merkez bankası elektronik veri dağıtım sisteminde faiz istatistikleri bölümü altında yer alan "Bankalarca TL Üzerinden Açılan Mevduatlara Uygulanan Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları" linkini takip etmek, zaman serileri bölümünde istenen vadeyi seçtikten sonra da "Rapor" düğmesine basmak gerekiyor.

Öncelikle bir aylık tabloya bir bakalım:

Yatırım Aracı	Önceki (Satış) Fiyatı	Adet	Bugünkü Değer (Alış)	Değişim
Gram Altın	77,51	129,01	10.650,24	6,5%
Dolar (Merkez Bankası)	1,93730	5.161,82	9.934,96	-0,65%
Euro (Merkez Bankası)	2,54250	3.933,14	9.993,31	-0,007%
Vadeli Mevduat Hesabı	5,46%	-	10.045	0,45%
İş Bankası A Tipi Teknoloji Endeksi fonu (TTE)	0,01495	668.896,32	10.061,54	0,61%
Garanti Bankası A Tipi Hisse Senedi Fonu (GHS)	0,84606	11.819,49	10.066,68	0,66%
Yapı ve Kredi Bankası B Tipi Likit Fonu (YLB)	0,13628	73.378,34	10.034,85	0,34%
Akbank B Tipi Değişken Fon (ADE)	0,08786	11.3817,44	9.933,07	-0,67%
Arçelik Hisse Senedi (ARCLK)	12,30	813,01	9.878,05	-1,2%
Finansbank Hisse Senedi (FINBN)	2,97	3.367	10.336,7	3,36%
Konya Çimento Hisse Senedi (KONYA)	275	36,36	9.090,91	-9,09%
Türkcell Hisse Senedi (TCELL)	11	909,09	10.136,36	1,36%

Bir aylık tabloya şöyle bir baktığımızda en çok kazandıran yatırım aracının altın olduğunu görüyoruz, fakat sanırım bu içinde bulunduğumuz döneme mahsus bir durum. Grafiklere bakınca apaçık ortaya çıkıyor ki önceki fiyatı hesapladığım tarih olan 26 Haziran 2013 altın fiyatının dibe vurduğu bir döneme denk geliyor. Altın dışındaki yatırım enstrümanlarına baktığımızda göze çarpan olağanüstü bir durum yok, gene doğru hisse senedine yapılan yatırım çok kazandırmış, yanlış hisse senedi çok kaybettirmiş ve döviz, vadeli hesap, yatırım fonu gibi diğer yatırımlar da ikisinin arasında bir seviye izlemiş.

Aynı tabloyu altı aylık bir vade için yaptığımızda, yanı altı ay öncesinin 10.000 lirasının şimdiki durumuna baktığımızda ise durum şöyle:

Yatırım Aracı	Önceki (Satış) Fiyatı	Adet	Bugünkü Değer (Alış)	Değişim
Gram Altın	94,41	105,92	8.743,78	-12,56%
Dolar (Merkez Bankası)	1,77100	5.646,53	10.867,87	8,6%
Euro (Merkez Bankası)	2,36110	4.235,31	10.761,08	7.6%
Vadeli Mevduat Hesabı	8,14%	-	10.407	4.07%
İş Bankası A Tipi Teknoloji Endeksi Fonu (TTE)	0,0159	628.930,82	9.460,38	-5.39%
Garanti Bankası A Tipi Hisse Senedi Fonu (GHS)	0,97457	10.260,93	8.739,26	-12.6%
Yapı ve Kredi Bankası B Tipi Likit Fonu (YLB)	0,13395	74.654,72	10.209,41	2.09%
Akbank B Tipi Değişken Fon (ADE)	0,08766	114.077,12	9.955,74	-0.44%
Arçelik Hisse Senedi (ARCLK)	11,79	848,18	10.305,34	3,05%
Finansbank Hisse Senedi (FINBN)	3,45	2.898,55	8.898,55	-11,01%
Konya Çimento Hisse Senedi (KONYA)	328,61	30,43	7.607,5	-23,92%
Türkcell Hisse Senedi (TCELL)	12	833,33	9.291,67	-7,08%

Bu tabloda ise ilk göze çarpan bir aylık tabloda en çok kazandıran yatırım enstrümanlarının bu tabloda en çok kaybettirenler arasında olması. Altının değer kaybedişini açıkça gözlemlemek mümkün. Döviz ise bu vade için en çok kazandıran yatırım aracı olmuş. Gezi Parkı olayları esnasında Amerikan Doları'nın fırlayışını ve borsanın çoküşünü de bu tablo gayet güzel bir şekilde ortaya koyuyor.

Sırada bir senelik tablo var, yani 26 Temmuz 2012 tarihinde yapılan 10.000 liralık bir yatırımın bu gün ne durumda olduğunu inceleyeceğiz:

Yatırım Aracı	Önceki (Satış) Fiyatı	Adet	Bugünkü Değer (Alış)	Değişim
Gram Altın	94,16	106,20	8.765,93	-12,34%
Dolar (Merkez Bankası)	1,8249	5.479,75	10.546,88	5,47%
Euro (Merkez Bankası)	2,2134	4.517,94	11.479,17	14,79%
Vadeli Mevduat Hesabı	9,85%	-	10.985	9,85%
İş Bankası A Tipi Teknoloji Endeksi Fonu (TTE)	0,01434	697.350,07	10.489,54	4,89%
Garanti Bankası A Tipi Hisse Senedi Fonu (GHS)	0,69651	14.357,29	12.228,14	22,28%
Yapı ve Kredi Bankası B Tipi Likit Fonu (YLB)	0,13047	76.645,97	10.481,72	4,81%
Akbank B Tipi Değişken Fon (ADE)	0,08259	121.080,03	10.566,9	5,67%
Arçelik Hisse Senedi (ARCLK)	8,44	1.184,83	14.395,73	43,95%
Finansbank Hisse Senedi (FINBN)	3,32	3.012,05	9.246,99	-7.53%
Konya Çimento Hisse Senedi (KONYA)	288,6	34,65	8.662,51	-13,37%
Türkcell Hisse Senedi (TCELL)	8,74	1.144,16	12.757,44	27,57%

Bu tabloya baktığımızda da bir öncekine benzer bir durum ile karşılaşıyoruz: Hızla değer kaybeden bir altın, makul seviyelerde kazandıran döviz ve gene doğru seçimin çok kazandırdığı, yanlış seçimin çok kaybettirdiği hisse senedi piyasası. Yatırım fonlarına baktığımızda ise borsanın yükselişini yansıtan Garanti hisse senedi fonu dışında beklenen seviyelerde bir kazanç görüyoruz. Bu tablodan çıkarttığım sonuç, hisse senedine yatırım yaparken çok dikkatli olmak gerektiği.

Son olarak iki yıllık bir süre içinde neyin ne kadar kazandırdığına veya kaybettirdiğine bakalım:

Yatırım Aracı	Önceki (Satış) Fiyatı	Adet	Bugünkü Değer (Alış)	Değişim
Gram Altın	88,69	112,75	9.307,70	-6,92%
Dolar (Merkez Bankası)	1,71930	5.816,32	11.194,67	11,95%
Euro (Merkez Bankası)	2,47050	4.047,76	10.284,56	2,84%
Vadeli Mevduat Hesabı	9,12%	-	11.907,17	19,07%
İş Bankası A Tipi Teknoloji Endeksi Fonu (TTE)	0,01264	791.139,24	11.900,32	19%
Garanti Bankası A Tipi Hisse Senedi Fonu (GHS)	0,64948	15.396,93	13.113,6	31,13%
Yapı ve Kredi Bankası B Tipi Likit Fonu (YLB)	0,12127	82.460,62	11.276,9	12,77%
Akbank B Tipi Değişken Fon (ADE)	0,07707	129.752,17	11.323,73	13,24%
Arçelik Hisse Senedi (ARCLK)	7,09	1.410,44	17.136,81	71,37%
Finansbank Hisse Senedi (FINBN)	3,73	2.680,96	8.230,56	-17,69%
Konya Çimento Hisse Senedi (KONYA)	222,66	44,91	11.227,88	12,28%
Türkcell Hisse Senedi (TCELL)	8,66	1.154,73	12.875,29	28,75%

Yazıma son verirken bu tabloları internette bulduğum (ve kaynaklarını tabloların üzerinde link olarak verdiğim) verilere dayanan basit hesaplamalar sonucunda oluşturduğumu tekrar belirteyim, başka bir deyişle verilerde veya hesaplamalarda bir hata olması mümkündür. Eğer gözünüze çarpan bir hata tespit ederseniz lütfen yorum bölümünü kullanarak bildiriniz, değiştiririm. Geçmiş verilerin her zaman gelecekte ne olacağını sağlıklı bir şekilde yansıtmayacağını (hatta tablolara bakarak bile bunu anlamak mümkün) ve bu sayfadaki yazıların yatırım danışmanlığı kapsamında bulunmadığını da tekrar hatırlatarak bir sonraki yazıda görüşmek üzere bol kazançlı yatırımlar dilerim.

Borsa İle İlgili Temel Bilgiler

Bu sıralar fırsat buldukça internette borsa ile ilgili yazılara göz gezdiriyorum. Bu yazımda en basit sorulardan başlayarak okuduklarımın bir özetini sunacağım.

Hisse senedi nedir?

Hisse senedi tanım olarak bir şirketin sermayesinin bir bölümünü temsil eden ve sahibine rüçhan, kardan pay alma, oy kullanma, yönetime katılma gibi bir takım haklar sağlayan kıymetli bir evraktır.

Yatırımcı açısından bakıldığında ise hisse senedi, yüksek risk içermesine rağmen aynı oranda yüksek kazanç vaad eden bir yatırım enstrümanıdır. Başka bir deyişle hisse senedine yapılan yatırımın devlet tahvili veya repo gibi belli bir süre sonunda kazanç sağlaması kesin değildir ama bu yöntemlere kıyasla da çok daha yüksek oranda kazanç sağlaması da mümkündür.

Borsa nedir?

Borsa, belli ürünlerin (değerli evraklar, değerli madenler ve taşlar, döviz, ham maddeler vs.) alım-satımının belli kurallar çerçevesinde gerçekleştirildiği piyasalara verilen addır.

Tür belirtilmeden kullanıldığında borsa kelimesi, yaygın olarak hisse senedi borsası anlamında kullanılır; bu sayfanın başlığında da bu anlamda kullanılmıştır. Ülkemizde hisse senetlerinin alım-satımı eski adıyla İMKB (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası), yeni adıyla ise BİST (Borsa İstanbul) isimli kurum çatısı altında gerçekleştirilir.

Hisse senedi kodu ve özellik kodu nedir?

Borsa İstanbul'da (ve daha genel olarak dünya borsalarında) işlem gören her hisse senedinin kendine mahsus bir işlem kodu vardır. Bu kodlar, piyasa bilgilerinin takibinde ve saklanmasında, hisse senedi alım-satım emirlerinin iletilmesinde ve benzeri konularda büyük kolaylık sağlarlar. Borsa İstanbul'da işlem gören hisse senetlerinin kodlarını şu sayfadan görebilirsiniz.

Hisse senedi kodlarına ilave olarak hisse senedinin çeşitli özelliklerini vurgulayan özellik kodları kullanılır. Bu kodlar ve anlamları şunlardır:

• E: Eski
• Y: Yeni
• BE: Birincil Eski
• BY: Birincil Yeni
• F: Borsa Yatırım Fonu
• BF: Borsa Yatırım Fonu Birincil
• R: Rüçhan
• V: Varant
• ME: Müzayede Eski
• MY: Müzayede Yeni
• MR: Müzayede Rüçhan
• MF: Müzayede Fon
• MV: Müzayede Varant
• TE: Temerrüt Eski
• TY: Temerrüt Yeni
• TR: Temerrüt Rüçhan
• TF: Temerrüt Fon
• TV: Temerrüt Varant

Örnek olarak Koç Holding'in eski hisse senetleri KCHOL.E, Migros Ticaret'in yeni hisse senetleri MGROS.Y şeklinde kodlandırılır.

Hisse senetleri nasıl alınıp satılır?

Hisse senedi alım-satımı belirli yetkilere sahip aracı kurumlar vasıtası ile gerçekleştirilebilir, yatırımcılar İMKB'de bizzat alım satım yapamazlar. Hisse senedi alıp satmak isteyen yatırımcı öncelikle belirtilen aracı kurumlardan birinde bir yatırım hesabı açar. Bu hesabın açılışı sırasında yatırımcının belirli sözleşmeleri imzalaması gereklidir, bu yüzden yatırım hesapları vadesiz mevduat hesapları gibi telefon ile, internet üzerinden vs. açılmaz.

Yatırım hesabı açıldıktan sonra yatırımcı hisse senedi alım-satım emirlerini aracı kuruma yazılı veya sözlü olarak ileterek işlemlerini gerçekleştirir. Bu aşamada internet, telefon, faks gibi çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bu emirleri hafta içi 9:15-12:30 (1. Seans) ve 14:00-17:40 (2. Seans) saatleri arasında Borsa İstanbul'a iletilerek işleme koyulur, bu saatlerin dışında alınan emirler takip eden ilk seansa kadar bekletilir.

Günümüzde hisse senedi alım-satım işlemleri çoğunlukla elektronik ortamda gerçekleştiği için senelerdir hisse senedi alıp sattığı halde fiziki olarak hisse senedi görmemiş yatırımcılar olduğuna eminim; ama tabii ki bu her zaman böyle değildi. Tahminlerime göre bilgisayarlardan ve hatta telefondan önce hisse senedi doğrudan basılı kağıtların el değiştirmesi şeklinde oluyordu ama günümüzde yatırımcı özel olarak talep etmediği sürece hisse senetleri fiziki olarak yatırımcının eline pek geçmiyor.

Lot nedir?

Bir sermaye piyasası aracının işlem yapılabilecek en ufak birimine lot denir. Örnek olarak varantlarda 1 lot 1 adet varantı, borsa yatırım fonlarında ise 1 lot 1 adet katılım payını temsil eder.

Hisse senetleri için bakıldığında ise 1 lot, 1 lira nominal değerli hisse senedini temsil eder. Türk Lirasından altı sıfır atılmasından önce 1 hisse senedinin nominal fiyatı 1000 lira olduğu için 1 lot 1000 adet hisse senedini temsil ediyordu ama şimdi, hisse senetlerinin nominal fiyatı 1 lira olduğu için 1 lot 1 adet hisse senedini temsil eder.

Endeks nedir?

Borsadaki kullanımıyla endeksler (İngilizcede çoğul olarak "indicies", tekil olarak "index"), bir grup hisse senedinin değerlerini kullanarak belli bir sektör, bölge veya genel piyasa durumu hakkında fikir sahibi olmaya yarayan finansal göstergelerdir.

Borsa İstanbul bünyesinde değişik kapsamlarda ellinin üzerinde endeks vardır. Bu endeksler arasında en yaygın olarak takip edilen XU100 kodlu Ulusal 100 endeksidir. İnsanlar "borsa düştü" veya "borsa çıktı" dediklerinde düşen veya yükselen aslında bu endekstir. Televizyon kanallarında da herhangi bir ilave açıklama olmaksızın "borsa durumu" adı altında verdikleri bilgiler genellikle bu endeksi baz alır. Ulusal 100 endeksi, belli koşulları sağlayan şirketlerin ve yatırım ortaklıklarının hisseleri içinden seçilen 100 hissenin fiyatlarının çeşitli yöntemlerle ağırlıklandırılması ile hesaplanır.

Ulusal 100 endeksine ilave olarak Ulusal 50 ve Ulusal 30 endeksleri vardır. Kodları sırasıyla XU050 ve XU030 olan bu endeksler, Ulusal 100 endeksi bünyesinde bulunan ve ilave bazı koşulları sağlayan hisse senetleri arasından seçilir.

Ulusal 100, Ulusal 50 ve Ulusal 30 endekslerine dahil olan hisse senetleri şu sayfadan görülebilir. Yanında "XU100" ibaresi yer alan hisse senetleri sadece Ulusal 100 endeksine, "XU050" ibaresi bulunan hisse senetleri hem Ulusal 100 hem de Ulusal 50 endeksine ve "XU030" ibaresi bulunan hisse senetleri de her üç endekse birden dahildir.

Ayı Piyasası ve Boğa Piyasası nedir?

Gelecek hakkında karamsarlığın hakim olduğu, düşüş eğilimindeki piyasalara ayı piyasası denir. İyimserliğin hakim olduğu ve yükseliş trendinde olan piyasalara ise boğa piyasası denir. Finans ile ilgili bölgelerde sıklıkla boğa veya kavga eden boğa ve ayı heykellerinin görülmesinin sebebi bu terimlerdir.

Aracı Kuruluş Varantı nedir?

Aracı kuruluş varantı veya kısaca varant, sahibine belli bir hisse senedini önceden belirlenmiş bir fiyattan alma veya satma hakkı sunan finansal enstrümandır.

Varantların alım veya satım hakkı verdiği hisse senedine varantın dayanağı denir. Belli bir hisse senedi dışında birden çok hisse senedi ile oluşturulmuş bir sepet, bazı hisse senedi endeksleri, döviz, kıymetli madenler gibi diğer varlık ve göstergeler de varantlara dayanak teşkil edebilirler. Varantların alım hakkı veren (call) ve satım hakkı veren (put) iki çeşidi vardır. Alım hakkı veren varantlar yükselen piyasalarda kar ederken satım hakkı veren varantlar düşen piyasalarda kar etme olanağı sağlar. Ayrıca sadece vade tarihinde işleme konulabilen (Avrupa tipi) ve vade tarihinden önce herhangi bir gün işleme konulabilen (Amerikan tipi) olmak üzere de iki farklı tipi bulunur.

Bir örnek üzerinde anlatmak gerekirse dayanak varlığı Sabancı Holding hisse senedi (SAHOL) olan ve üç ay sonra bu hisseyi 10 liradan alma hakkı veren bir Amerikan tipi varant düşünelim. Bu varant, üç ay içinde herhangi bir gün işleme konulabilir ve SAHOL hissesinin o anki piyasa fiyatı ne olursa olsun bu hisseyi 10 liradan satın alma hakkı verir. Eğer mesela üç ay içinde SAHOL hisselerinin fiyatı 15 liraya yükselirse varant sahibi varantı işleme koyarak 15 liralık hisseleri 10 liraya satın alabilir. Bu durumda varant sahibinin net karı hisse başına 5 liradan varanta ödenen miktar ile komisyon, vergi, işlem ücretleri gibi masrafların düşülmesi sonucu elde edilir. Eğer öte yandan SAHOL hisseleri üç ay içinde sürekli 10 liranın altında kalırsa varant zarar etmiş olur. Böyle bir durumda yatırımcının zararı varanta ödenen miktar ile sınırlıdır.

Rüçhan Hakkı nedir?

Rüçhan hakkı, bir şirketin bedelli sermaye arttırımı yapması durumunda mevcut hissedarların arttırılan sermayeye öncelikli olarak katılma hakkına verilen addır. Bu hak, Türk Ticaret Kanunu'nun 461. maddesinde "Her pay sahibi, yeni çıkarılan payları, mevcut paylarının sermayeye oranına göre, alma hakkını haizdir." şeklinde açıklanmıştır.

Örnek olarak, sermayesi 5 milyon lira olan bir şirketin %50 bedelli sermaye arttırımına gittiğini varsayalım. Bu durumda, elinde bu şirkete ait 100 lot hisse bulunan bir yatırımcının mevcut hisselerini %50 arttırarak 50 lot yeni hisse alma hakkı vardır.

Hisse senetlerinin üzerinde rüçhan hakkı kuponları bulunur, rüçhan hakkını kullanmak isteyen hissedar bu kuponları ibraz ederek yeni hisselerden satın alabilir. Rüçhan hakkını kullanmak istemeyen yatırımcı ise bu kuponları satarak rüçhan hakkını devredebilir, bu işlemler Borsa İstanbul bünyesinde bulunan Rüçhan Hakkı Kupon Pazarında gerçekleştirilir.

Borsada nasıl para kazanılır?

Bu sorunun cevabı aslında çok basit, bir hisse senedini düşük fiyattan alıp yüksek fiyattan satarsanız kar etmiş olursunuz. Öte yandan bir hisse senedinin fiyatının düşük veya yüksek olduğuna nasıl karar verilir veya fiyatların hangi yönde değişeceği nasıl bilinir diye sorarsanız o sorunun cevabı pek o kadar basit değildir. Bir hisse senedinin geçmiş dönemdeki performansı, piyasa koşulları, hisse senedini ilgilendiren güncel haberler gibi bazı verileri analiz ederek hisse senedinin fiyatının ne yönde değişeceği konusunda tahminler yürütülebilir ama yürütülenler tahminden öteye geçemez. Borsa konusunda tam bir çaylak olan naçizane şahsımın fikri, borsada para kazanmak için bilgi, deneyim ve sabır gerektiği yönündedir.